عليرغم حمايت حشدالشعبي، كردها و برخي از احزاب ديني از نخستوزير، اما عادل عبدالمهدي استعفاي خود را به رئيسجمهور تقديم نموده و برهم صالح قول داده با انجام اصلاحات بنيادين و تغييرات گسترده از قانون اساسي حراست نموده و استقلال، حاكميت، وحدت و امنيت سرزمين عراق را تأمين نمايد. نيروهاي امنيتي عراق معترضين را سركوب نميكنند، بلكه بهدنبال مقابله با نفوذيها و حفظ جان شهرونداني هستند كه خواهان اصلاحات اقتصادي و سياسي هستند. بحران اخير عراق با تغيير نخستوزير و آمدن دولتي كه بتواند نظر معترضان را با مقتداصدر، عربستان سعودي و آمريكا همسو نمايد فروكش ميشود. بنابراین دولت عراق باید با اجرای اصلاحات سياسي، اقتصادی و توجه به معیشت مردم به سمت ثبات سیاسی و امنیتی حرکت نماید. تلاش در تکرار سناریوی سوریه و یمن در عراق، موجب تضعیف و تجزیه عراق به عنوان کشور حامی ایران و افزایش احتمال گسترش این تنشها به داخل ایران خواهد شد. اگر زمانی سوریه به عنوان پل تدارکاتی و لجستیک حزبالله لبنان محسوب میگردید و جنگ در این کشور خللی عظیم در حمایت و رساندن تجهیزات به حزب الله ایجاد نمود، در حال حاضر و با توجه به وضعیت سوریه، عراق به عنوان پل حمایت و پشتیبانی از سوریه و حزب الله لبنان از نقش منحصر به فردی برخوردار است. تخریب این پل در حقیقت تخریب دست بلند ایران در منطقه است. ضمن اینکه عراق دارای این قابلیت هست که منبع منتشر کنند تنش در کل منطقه از جمله ایران باشد.
بر اساس استاندارهای موجود برای سرنگونی هر حکومتی باید حداقل ۵/۳ درصد از جمعیت آن کشور از وضع موجود ناراضی باشند و تمایل به شرکت در راهپیمایی مسالمتآمیز برای اصلاح سیاسی داشته باشند و از این جمعیت باید حداقل۵/ درصد آنها بهدنبال تظاهرات خشونتآمیز و تحصن باشند. بنابراین با توجه به جمعیت ۳۸ میلیونی در عراق قاعدتاً باید ۱۳۳۰۰۰۰ نفر به علاقه به شرکت در راهپیمایی داشته باشند و تعداد ۱۹۰۰۰ نفر باید بهدنبال تظاهرات خشونتآمیز باشند. بررسی اوضاع داخلی عراق بیانگر این است که حدود ۲۰۰۰۰ نفر به خیابان آمده و حدود ۵۰۰۰ نفر بدنبال تظاهرات خشونتآمیز هستند. اما کشتارسازی شدیدی توسط عوامل حزب بعث و باقیمانده داعش در خیابانها انجام شده است که تا کنون آمار آن حدود ۲۷۰ نفر بوده است. با توجه به شاخصهای موجود معمولاً در اغتشاشات بهازاء هر نفر کشته حدود ۳۰ نفر مجروح میگردد که این استاندارد در عراق رعایت شده و حدود ۹۰۰۰ نفر مجروح داشته است. شرايط داخلي عراق به رهبري مقتدا صدر، شرايط منطقهاي عراق به رهبري عربستان سعودي و شرايط جهاني عراق به رهبري آمريكا بهدنبال امنیتزدایی و سرنگوني كابينه فعلي عراق هستند. مردم عراق بهصورت خودجوش بهدنبال برکناری عادل عبدالمهدی نیستند، چون تظاهرات فعلی عراق ساختگی است و مقتدا صدر با موجسواری بر مطالبات معیشتی و اقتصادی مردم عراق و با تکیه بر پول عربستان سعودی و سیاستگذاری آمریکا بهدنبال ایجاد ناامنی در عراق و کسب قدرت رهبری است.
اعتشاشات داخلي عراق از سه منظر قابل بررسي است:
۱- مقتدا صدر: اين روحاني عامل اصلي هرج و مرج و اغتشاشات اخير عراق است، مقتدا صدر داري ۴۳ كرسي در پارلمان بوده و با حتساب ۱۲ كرسي از احزاب همپيمان داراي ۵۵ كرسي در مجلس عراق است، بنابراين بيشترين نقش و سهم را در پارلمان عراق دارد. مقتدا صدر بسيار قدرت طلب و ورژن جديد صدام است، به همين دليل در گام اول بهدنبال رهبري عراق و در گام دوم با حمايت عربستان سعودي بهدنبال رهبري جهان عرب است. البته براي نيل به رهبري در داخل عراق با مانع بزرگي بنام حضرت آيتا… سيستاني برخوردار بوده و در خارج عراق نياز شديد به حمايت ج.ا.ايران دارد، به همين دليل يكي از خواستههاي اخير مقتدا صدر از ج.ا.ايران اين بوده كه به وي كمك كنند تا دولت فعلي بهخصوص نخستوزير دكتر عادل عبدالمهدي را بركنار نمايد. با توجه به اين كه ج.ا.ايران بهدنبال دخالت در امور داخلي عراق نيست لذا به اين خواسته پاسخ مثبت نداده و به همين دليل مقتدا صدر از ايران فاصله گرفته و خود را به عربستان سعودي نزديك نموده است. مقتدا صدر از يكطرف به بهانه وضعيت نامناسب معيشتي و اقتصادي دولت فعلي كه كمتر از يكسال از تشكيل آن ميگذرد را متهم به فساد و ضعف مديريت نموده و از سوي ديگر ايران را متهم به نفوذ بيش از حد در دولت فعلي عراق نموده است، يكي از مصاديق اين نفوذ را تشكيل حشدالشعبي ميداند، به همين دليل از هواداران خود خواسته تا با حضور در منطقه سبز بغداد و ساير شهرهاي عراق از طريق اغتشاش و خشونت بهدنبال بركناري نخستوزير و تغيير كابينه دولت عراق باشند. طي چند روز گذشته نمايندههای طرفدار مقتدا صدر همراه با اغتشاشگران خواستار استعفاي عادل عبدالمهدي شدند. اوضاع داخلي عراق توسط مقتدا صدر متشنج شده و مطالبه غيرقانوني آنها تغيير كابينه ميباشد.
ناسیونالیسم عربی- دینی، که مقتدی صدر منادی آن است، خطر بزرگی است هم برای آینده عراق هم برای آینده ایران. تفکر مقتدی صدر به استقرار نوعی حکومت مقتدر با دعاوی دینی (زعامت سیاسی- دینی) تمایل دارد آمیخته با ناسیونالیسم عربی. به این دلیل صدر ابایی ندارد از اتحاد تاکتیکی با دولت‌هایی چون سعودی و امارات. مقتدی صدر بازیگری است قدرت‌طلب و جسور که پایگاه قابل اعتنا و به خوبی سازمان‌یافته دارد. او هیچ ابایی ندارد که برای نیل به قدرت از حمایت کانون‌های خارجی استفاده کند و اگر ایران را مزاحم راه خود ببیند رودرروی ایران بایستد))
۲- عربستان سعودي: اين كشور به سه دليل خواهان بركناري عادل عبدالمهدي است: الف- بر اساس قانون اساسی عراق قدرت و حکومت همیشه در اختیار شیعیان است. ب- حمايت از مقتدا صدر براي رهبر شدن وي در عراق، ج- قطع رابطه دولت عراق با ج.ا.ايران و وابستگي عراق به عربستان سعودي. اين كشور بهشدت از مقتدا صدر حمايت مادي و معنوي مينمايد، بهطوري كه طي چند روز اخير به اغلب اغتشاشگران روزانه مبلغ ۱۰۰ تا ۱۵۰ دلار بابت حضور و تحصن در خيابانهاي عراق داده است. عربستان سعودي با وعده و وعيد كذب به مقتدا صدر مبني بر اين كه ايشان را براي رهبري جهان عراب حمايت ميكند، باعث شكاف بين وي با دولت فعلي عراق شده و بابت حمايت از مقتدا صدر از وي خواسته بهدنبال ايجاد اختلاف بين ملت عراق با ايران باشد. برابر اطلاعات موجود حدود ۸۸% از هشتكهاي توئيت شده در فضاي مجازي براي ايجاد اغتشاش در عراق توسط اتاقهاي فكر و شبكههاي اطلاعاتي عربستان سعودي انجام شده و تمام اين هشتكها داراي سه مفهوم مشخص ميباشند: الف- دولت عامل اصلي فساد اداري و وضعيت نامناسب اقتصادي و معيشتي مردم است، ب- نفوذ ايران در عراق زياد است، پ- حشدالشعبي باعث تضعيف ارتش عراق شده و بايد منحل گردد.
۳- آمريكا: اين كشور به ۶ دليل بهدنبال بركناري عادل عبدالمهدي است: الف- سفر نخستوزير عراق به چين و انعقاد چندين قرارداد اقتصادي و نفتي با چين. ب- خريد تسليحات و تجهيزات نظامي عراق از روسيه و حضور روسيه در عراق. پ- سفر نخستوزير عراق به عربستان سعودي براي ميانجيگيري جنگ يمن، با توجه به اين كه آمريكا بهدنبال بيهويت نمودن و در حاشيه قرار دادن عراق است لذا انجام چنين سفرهايي عراق را از حيات خلوت آمريكا خارج نموده و باعث هويتبخشي به اين كشور ميگردد. ت- داشتن ارتباط قوي با ج.ا.ايران، آمريكا معتقد است كه ايران از طريق حشدالشعبي در عراق نفوذ دارد، لذا دولت فعلي بايد از يكطرف حشدالشعبي را منحل نمايد و از سوي ديگر بهدنبال قطع ارتباط با ايران باشد. ث- باز كردن گذرگاه قائم در مرز بين عراق با سوريه كه باعث شكلگيري مرز زميني جبهه مقاومت و دسترسي ايران به سرزمينهاي اشغالي شده است. ج- متهم نمودن رژيم صهيونيستي توسط عادل عبدالمهدي به علت حمله موشكي به برخي از پايگاههاي حشدالشعبي و اعلام عمليات مقابله به مثل در زمان مقتضي.
با توجه نارضایتیهای عمیق در کشور عراق بعید به نظر میرسد که ناآرامیها در کوتاه مدت و به صورت ریشهای در عراق برطرف شده و حتی با آرام شدن تنشهای کنونی هر آن ممکن است تنشها و اغتشاشات جدیدی به هر بهانهای در این کشور به وجود آمده و شعلهور گردد. قطعاً با وجود نارضایتیهای بسیار در میان مردم ایران از وضعیت اقتصادی و…. این تنشها با حضور و دخالت ایران در اوضاع داخلی عراق و با جارو جنجال رسانههای خارجی و به خصوص در فضای مجازی، با توجه به سوابق قبلی امکان سرایت به داخل کشور ایران را داشته و تدابیر مدنظر از الان برای هر سناریو محتمل لازم و ضروری است.
راهبرد مقتدا صدر، آمريكا، عربستان سعودي و اقتضاي امنيت رژيم صهيونيستي اين است كه عراق از جبهه مقاومت جدا شود، به همين دليل با موجسواري بر روي مطالبات قانوني و مشروع مردم عراق بهدنبال تضعيف محور مقاومت و بركناري دولت حامي مقاومت در عراق هستند. پس زمینه سقوط نظام سياسي در عراق فراهم نیست و نظام فعلی ميتواند با انجام اصلاحات ساختاري جزيي به کار خود ادامه دهد.
سقوط نظام سياسي عراق براي آمريكا فعلاً بهعنوان اولويت فوري و كوتاه مدت نيست، چون باعث بيثباتي و ناامني در منطقه ميشود، ژلهاي شدن امنيت منطقه، علاوه بر اين كه اهداف و منافع كشورهاي همپيمان آمريكا را مخاطره ميكند، باعث افزايش هزينه حضور آمريكا در منطقه ميگردد، اما در ميان مدت و بلند مدت چنانچه ضريب امنيتي منظقه افزايش يابد و حشدالشعبي بهعنوان نيروي بسيج مردمي در عراق تثبيت شود، آمريكا بدنبال سقوط نظام سياسي عراقِ همسو با جبهه مقاومت ميباشد. بنابراين آمريكا فعلاً بدنبال تغيير دولت و اصلاح برخي سياستهاي اصلي بغداد مرتبط با ج.ا.ايران و جبهه مقاومت است و با حفظ نظام و ساختار و نظم موجود راضي است اما عربستان سعودي بهعلت اينكه طبق قانون اساسي نخستوزير بايد شيعه باشد و ازطرفي نفوذ و حضور ايران در عراق براي عربستان خط قرمز است، لذا در هرصورت بدنبال سقوط نظام سياسي عراق و تشكيل نظام همسو با جهان عرب با محوريت عربستان سعودي است. مقتدا صدر هم خواستار سقوط نظام سياسي در عراق نيست، ايشان با حمايت مالي عربستان سعودي و حمايت معنوي آمريكا بهدنبال اصلاح نظام سياسي عراق است، بهگونهاي كه هر دولتي كه انتخاب ميگردد بايد بهصورت نانوشته رهبري مقتدا صدر را قبول نمايد و ضمن انحلال حشدالشعبي، ارتباط راهبردي عميقي با ايران نداشته باشد.
مشكل اساسي تنها در حكومت عراق نيست، بلكه در نوع نظامي است كه نخبگان سياسي بر مبناي آن قدرت را همچون ارث پدري و يا مشاركت سهامي در ميان خود تقسيم كردهاند. بهعلت ملوكالطوايفي بودن قانون اساسي در عراق، نخستوزير ناچار است با وزرايي كار كند كه با هم اختلاف ديدگاه بنيادين دارند و هيچگونه نقشي در انتصاب و معرفي آنها به پارلمان ندارد. بنابراين بودجه ساليانه عملاً بين فراكسيونهاي عراق تقسيم شده و سهمي نصيب مردم نميگردد، به همين دليل اعمال اصلاحات اقتصادي در عراق به كندي انجام ميگردد و اين ارتباط با دولت خاصي ندارد.
مقتدا صدر بهدنبال توافق با هادي العامري رقيب سياسي خود براي اعلام ائتلاف جديد است، حزب فتح با ۴۶ صندلي بعد از حزب سائرون بيشترين كرسي را در مجلس دارد. مقتدا صدر طي روزهاي اخير چندين بار با حضرت آيتا… سيستاني ملاقات داشته و از وي خواسته تا ايران را متهم به دخالت در امور داخلي عراق نمايد، بههمين دليل نماينده آقاي سيستاني در نماز جمعه امروز (۱۰ آبانماه) از بازيگران منطقهاي و بينالمللي خواسته كه اعتراضات قانوني و مشروع مردم عراق را به نفع خود مصادره ننمايند و عراق را در ورطه جنگ داخلي گرفتار نكنند. با عوض شدن عادل عبدالمهدي مشكل عراق حل نميشود، يكي از راهكارهاي حل مشكل عراق تبديل نظام سياسي عراق از پارلماني به رياستي، مشكلات داخلي را مرتفع مینماید. رئيسجمهور عراق بهتر است با هادي العامري كه رقيب اصلي مقتدا صدر در پارلمان است و بيشترين كرسي را بعد از حزب سائرون دارد براي انتخاب نخستوزير جديد هماهنگي و طلب همكاري نمايد.
ظرفیت رسانههای ایران و حضور اجتماعی و مجازی ایران در رعاق کم است و تحولات اخیر بیانگر این است که اتاق فکر عربستان سعودی بیشتر از ایران در عراق حضور مجازی دارد. تظاهرات اخیر عراق بیانگر این است که دولتسازس در عراق بهخوبی انجام نشده است، لذا باید در بلند مدت روند دولتسازی در عراق بگونهای اصلاح شود که عراق را از محور مقاومت خارج نکند. دولت فعلی عراق در محور مقاومت است، لذا حفظ آن باید اولویت اول ج.ا.ایران باشد، البته به شرطی که تبدیل به جنگ شیعه- شیعه نشود.
ترتیب اولویت علائق مشترک در عراق عبارتند از: نژاد- ملیت- قومیت- مذهب. اما در ایران ترتیب علائق مشترک عبارتست از: مذهب و انقلابیت و سپس ملیت. بنابراین بین شیعیان عراق و ایران زیاد علائق مشترک وجود ندارد و ایران نباید شیعیان عراق را همانند شیعیان خود تلقی نماید. شعیان عراق بیشتر به ناسیونالیسم عربی گرایش دارند، بنابراین ناتوی عربی برای آنها مهتر از جبهه مقاومت است، به همین دلیل عربستان بهراحتی بر اعتراضات اخیر موجسواری کرده است. اعتراضات موج اول عراق بیشتر اقتصادی و معیشتی و اعتراض به بیکاری بود اما در موج دوم اعتراضات رنگ سیاسی بهخود گرفت و اتاق فکر عربی- عبری و آمریکایی بهراحتی مسیر اعتراضات را به سمت شعار علیه ایران تغییر دادند.
