معترضان عراقی خواهان پایان یافتن نظام سیاسی مبتنی بر تقسیمات طایفی هستند که از زمان حمله آمریکا و متحدانش به عراق در سال ۲۰۰۳ ایجاد شد. درنتیجه این اعتراضات، مجلس عراق در ۲۸ اکتبر طرح بازنگری در بخش‌هایی از قانون اساسی عراق طی حداکثر چهار ماه را تصویب کرد. با توجه به این موارد، باید گفت که موضوع یا تحولات عراق از ماهیت اقتصادی و معیشتی خود خارج‌شده و سرشتی سیاسی – امنیتی به خود گرفته است و مردم به دنبال بازنگری قانون اساسی به‌خصوص قانون انتخابات و انتخابات زودرس هستند؛ به دیگر سخن، هم مردم و هم احزاب خواهان کمیسیون انتخابات جدید و تغییر قانون انتخابات هستند؛ بنابراین، اوضاع عراق به سمت یک کودتای سیاسی پیش می‌رود. بر این اساس، در این نوشتار کوشش شده است تا ضمن شناسایی مهم‌ترین بازیگران درگیر در این تحولات و اعتراضات، سناریوهایی از آینده عراق ترسیم گردد تا مشخص شود که عراق آینده بيشتر تهدیدی برای ایران است یا فرصت؟ در این اثنا، سخنی هرچند کوتاه درباره نوع نگاه ایران به عراق و علایق دو کشور ایران و عراق خواهد رفت.
سناریوهای مهم و پیشروی عراق عبارتند از:
(۱) تثبیت اوضاع عراق و روی‌کار آمدن نخستوزیر جدید همسو با ج.ا.ایران: احتمال رخ‌دادن این سناریو «ضعیف» است؛ زیرا واقعیات میدانی در عراق چیزی خلاف آن را نشان می‌دهد؛ یعنی خواسته‌های مردم در کف خیابان علیه ج.ا.ايران است. در اینجا نکته‌ای شایان یادآوری است، اینکه رهبران پیشین عراق هم بیش از آنکه با ج.ا.ايران همسویی داشته باشند، با آمریکا همسو و همگرا بودند و سیاست‌های ضد ایرانی آمریکا را پذيرفته و اجرا می‌کردند.
(۲) تثبیت اوضاع فعلی و روی‌کارآمدن دولت تکنوکرات و غیرهمسو با ج.ا.ایران: این سناریو دارای احتمال «فراوان» است. به‌نظر می‌رسد گروه‌ها و نیروهای گوناگون در عراق به‌نوعی بر سر مخالفت با ایران به اجماع رسیده‌اند. طبق این دو سناریو، ابتدا، دولت موقت در عراق تشکیل میگردد تا بستر مناسب برای انتخابات فراهم آید. لذا ازاین پس دولت تکنوکرات خواهد بود و سرشتی حزبی و سیاسی نخواهد داشت و مردم از کف خیابان جمع می‌شوند.
(۳) انحلال مجلس و متعاقب آن انحلال سایر نهادهای حاکمیتی به شیوه‌ای دومینووار: احتمال این سناریو «متوسط» است. تا محقق شدن این سناریو، مردم کف خیابان خواهند بود تا به خواسته‌های خود برسند. چنانچه این امر ادامه داشته باشد ممکن است نوداعشیها همراه با ائتلاف بعثیها فعال شوند؛ نوداعشیها جوانان به خشم آمده در کف خیابان‌ها هستند.
(۴) تغییر قانون اساسی عراق و تضعیف شیعیان در عرصه قدرت: این امر زمانی محقق میگردد که مجلس منحل شود. طبق این سناریو، حکومت از شیعه محوری دور می‌شود و به‌سویی حرکت می‌کند که بر اساس خواستة عربستان و آمریکا باشد و بدین گونه عراق از سیطره و دامنه نفوذ ایران خارج می‌شود.
نتیجه‌گیری
(۱) راهبردهای ج.ا.ايران باید از دولت‌سازی به ملت‌سازی در عراق تغییر یابد. (دولت- ملت)
(۲) هنوز ارکان قدرت در عراق به نفع ج.ا.ايران است؛ باید تلاش کرد تا این وضعیت حفظ شود.
(۳) توجه به نسل جوان عراق و راهبرد ایجاد تفاهم ملت- ملت بین جوانان ایران و عراق تا دوري آن‌ها از بين برود.
(۴) اثرگذارترین بازیگر در تحولات اخیر عراق مقتدا صدر است که سودای رهبری در سر دارد پس راهبرد ایران در قبال مقتدا صدر باید تعامل و ارتباط بیشتری با وی باشد.
(۵) تریبون به دست‌های ایران از اظهارنظر در مورد عراق خودداری کنند؛ اظهارات آنان هرچه بیشتر مردم و به‌ویژه جوانان عراق را بر ضد ایران برمی‌انگیزاند.
(۶) راهبرد سقوط نظام سياسي عراق براي آمريكا فعلاً بهعنوان اولويت فوري مطرح نيست، ولی اگر در بلندمدت آمریکا به این دیدگاه برسد که عراق همچنان در چهارچوب محور مقاومت و در کنار ایران خواهد ماند، به‌سوی راهبرد براندازی در عراق پیش خواهد رفت. آنچه برای آمریکا مهم است آن است که دولت عراق همسو با ایران نباشد خواه شیعی باشد و خواه سنی.
(۷) عربستان سعودي به علت اينكه طبق قانون اساسي نخستوزير بايد شيعه باشد و از طرفی نفوذ و حضور ايران در عراق براي عربستان خط قرمز است، لذا درهرصورت به دنبال سقوط نظام سياسي عراق و تشكيل نظام همسو با جهان عرب با محوريت عربستان سعودي خواهد بود.
(۸) راهبرد مقتدا صدر سقوط نظام سياسي در عراق نيست، ايشان با حمايت مالي عربستان سعودي و حمايت معنوي آمريكا به دنبال اصلاح نظام سياسي عراق با محوریت رهبری خود است.
نوداعشی در عراق: نوداعشیها همانند القاعده بدنبال خلافت و تصرف سرزمین نیستند بلکه با بهرهگیری از فضای مجازی به عنوان جنگ نسل چهارم و با حمایت سازمان‌های غیردولتی آمریکا در عراق که ۱۸۹۰ سازمان غیردولتی در عراق راه‌اندازی و دایر کرده که براساس آن‌ها به جذب و آموزش جوانان عراقی می‌پردازد تا از این راه هرچه بیشتر آنان را با فرهنگ غرب و ارزش‌های مدرن و شیوه‌های نوین حکمرانی آشنا کند و بتواند زمام امور عراق را در دست گیرد. تفاوت اساسی اغتشاشگران با نوداعشیها در این است که اغتشاشگران بدنبال مطالبات سیاسی(بازنگری در قانون اساسی- بازنگری در قانون انتخابات و انتخابات زودرس هستند) اما نوداعشیها بدنبال براندازی نظام عراق و ایجاد حکومت جدید ضد ایران و همسو با عربستان و آمریکا هستند.
چه باید کرد:
برای آنکه عراق به سیمای کشوری دشمن در آینده رخ ننماید، بایسته است تا ج.ا.ايران:
– دست به بازاندیشی در راهبردهای خود بزند؛
– راهبردها و سیاست‌های جدیدی در برابر این کشور برگزیند؛
– بر مدار و محور منافع ملی عمل کند؛
– منافع ملی خود را در عراق به وضوح تعریف کند؛
– بر اساس قابلیت‌ها و توانمندی‌ها و داشته‌های خود دست به کنش بزند؛
– به وحدت گفتمانی درباره عراق دست یابد؛
– منافع خود را اولویت‌بندی کند؛
– از سیاست‌های حداکثری چشم‌پوشی كرده و سیاست‌های حداقلی را در دستورکار نهد تا از تنش‌ها جلوگیری به عمل آید؛
– بر روی صلح و ثبات و در روندی دموکراتیک سرمایه‌گذاری کند؛
– بر تمامیت ارضی عراق تأکید ورزد؛
– با جوانان عراق پیوندی گرم برقرار سازد؛
